ارومیه- سلماس، جاده و محور عملیاتی و محل کمین و درگیریهای متعدد با ضدانقلاب؛ محور ارومیه - سلماس، جاده‌ایست به طول تقریبی ۹۱ کیلومتر از مرکز شهر ارومیه(طول جغرافیایی ۰َ ۴۵۰ و عرض جغرافیایی ۴۰َ ۳۷۰) در امتداد شمال استان تا مرکز شهر سلماس(طول جغرافیایی ۴۷َ ۴۴۰ و عرض جغرافیایی ۱۱َ  380 )کشیده شده است(سایت گوگل مپ). این جاده از شمال به شهر سلماس، از جنوب به شهر ارومیه، از غرب به روستاهای شمال‌غربی ارومیه و جنوبی سلماس و از شرق به دریاچه ارومیه محدود می‌شود(نقشه راهنمای کاروان راهیان نور استان آ.غربی). جاده مذکور، آسفالته و دو بانده است(بعضی جاها جاده دو طرفه شده) که به دلیل ارتفاع از سطح دریا میانگین دمای سالانه آن ۱۵ درجه بوده و تعداد روزهای برفی و یخبندان سالانه آن حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز می‌باشد(سایت ویکی‌پدیا). بعنوان مهمترین توپوگرافی جاده، می‌توان به گردنه و ارتفاعات قوشچی(حداکثر ارتفاع حوزه ۱۷۱۶ متر و حداقل ارتفاع در خروجی آن برابر ۱۴۸۳ متر می‌باشد(ییلاقی و همکاران،ص۱) اشاره کرد(قدسی اشکوری، محمودزاده، ص۱). اطراف جاده ارومیه-سلماس به واسطة رطوبت ناشی از برف و باران و به وجود آمدن رودهای فصلی و رودخانه نازلوچای در ۱۲ کیلومتری بعد از پل چنقرالو و زولاچای، دارای مراتع و مزارع گندم و باغات سیب،گیلاس، توت و انگور مرغوب و فراوانی است. از مهمترین پوشش‌های گیاهی این جاده می‌توان به مراتع منطقه امام‌کندی و ارتفاعات مشرف به این منطقه اشاره کرد که مورد توجه پژوهشگران و محققین قرار گرفته است(همان). پوشش گیاهی این منطقه از تنوع زیستی بالایی برخوردار است، مهمترین تیره های گیاهی آن را خانواده های کاسنی، نعناعیان، گندمیان و بقولات تشکیل می‌دهند(ییلاقی و همکاران، ص ۱). از جمله عوارض حساس این محور می‌توان به سایت دانشگاه آزاد، فرودگاه ارومیه، پل چنقرالو، پاسگاه نیروی انتظامی در پل مذکور، رودخانه نازلوچای، کارخانه قند ارومیه، پلیس راه ارومیه – سلماس، کارخانه سیمان سفید، تپه‌ها وکلیسای روستای جمال‌آباد(حاجی‌زاده، رضازاده، جلد دوم، ص۶۱)، ارتفاعات گردنه قوشچی(سایت ویکی پدیا، ص۱)، پاسگاه ژاندارمری امام کندی، پادگان قوشچی(درحال حاضر محل استقرار تیپ۴۱ متحرک هجومی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌باشد)، کتیبه خان تختی(سایت تسنیم، ص۱)، چشمه قَی نَجه(ییلاقی و همکاران) اشاره کرد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، طرفداران احزاب منحله دمکرات و کومله بارها در جادة ارومیه- سلماس به ویژه گردنه قوشچی کمین گذاشتند و ضمن سرقت اموال مردم تعدادی خودرو را به آتش کشیدند(صادقی، ص۵۴). این  جاده طی سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بارها مورد حمله، کمین‌، گروگان‌گیری، سرقت و غارت اموال و تعرض به جان مسافرانی که قصد عبور از این جاده را داشتند توسط نیروهای ضدانقلاب قرار گرفته است(اطلاعات نویسنده).

پاسگاه گردنه قوشچی واقع در محور ارومیه - سلماس در مهرماه ۱۳۵۷ برای نخستین بار مورد حمله عناصر ضد انقلاب قرار گرفت (مالکی، ص۲۰). در تاریخ ۲ آبان ۱۳۵۸ در همین گردنه ، افراد مسلح راه عبور اتومبیل کارخانه شیر پاستوریزه ارومیه را سد کرده و ۴ نفر سرنشین آن را به گلوله بستند و مجروح ساختند(روزشمار شهید بروجردی، ارومیه، ص۳۴). در تاریخ ۲۷/9/58 کمین و حمله مسلحانه نیروهای ضدانقلاب به یک گروه از افراد کمیته مرکزی در گردنه قوشچی ارومیه اتفاق ‌افتاد که خوشبختانه افراد کمیته جان سالم به در ‌بردند(همان، ص۶۱). بالگردهای لشکر ۶۴ ارومیه در روز۳۰/10/58 ، در حالیکه‌ مشغول گشت هوایی برفراز جاده ارومیه - سلماس بودند، مورد حمله زمینی قرارگرفتند(همان). در تایخ ۴/2/59 ، نیروهای ضدانقلاب به نیروهای ژاندارمری و ستون اعزامی ارتش در جاده ارومیه - سلماس کمین زدندکه منجر ‌به بسته شدن این جاده شد و در طرفین مسیر تعدادی از ماشین‌های عبوری متوقف شدند(همان، ص۱۲۰). در تاریخ ۲۸/2/59 افراد کمیته مرکزی شهرستان ارومیه تعداد زیادی اسلحه شکاری، جنگی و فشنگ‌های مختلف از راننده یک کامیون واقع در جاده ارومیه- سلماس کشف و ضبط کردند(همان، ص۱۳۵). در تاریخ ۱۹/4/59 افراد ضدانقلاب با بستن جاده  ارومیه - سلماس، در نزدیکی پاسگاه ژاندارمری قوشچی، اتومبیل اداره‌کل بازرگانی آذربایجان غربی را که سرنشینان آن را مدیرکل بازرگانی و مشاور استانداری شامل می‌شد، به غارت بردند که خوشبختانه سرنشینان نجات پیدا کردند(همان، ص۱۶۹).

در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، هم‌زمان با هجوم سراسری ارتش عراق، فرودگاه ارومیه و پادگان قوشچی ارتش در ۴۰ کیلومتری جاده ارومیه - سلماس توسط هواپیماهای ارتش عراق بمباران شد(تقی زاده، ص ۹۹). ضدانقلاب به پاسگاه ژاندارمری در گردنه قوشچی ارومیه در تاریخ ۱ مهر۱۳۵۹ حمله کرد، در این درگیری یک نفر سرباز و یک  پاسدار انقلاب به شهادت رسید و یک نفر از پرسنل ارتش مجروح شد(روزشمار شهید بروجردی، ارومیه، ص۲۰۷). در ۲ مهر ۱۳۵۹، افراد مسلح ضدانقلاب به پاسگاه ژاندارمری گردنه قوشچی درجاده ارومیه-سلماس حمله می‌کنند که چند خانه سازمانی بر اثر اصابت گلوله آرپی جی ۷ خسارت می‌بیند(روز شمار تقی زاده، ص ۱۰۲). از ساعت ۶ صبح روز۱/9/59 ، برق شهرستان ارومیه ناگهان قطع شد. یک منبع آگاه در شرکت توانیر اعلام داشت: علت قطع برق انفجار دینامیت در یکی از دکل‌های مسیر جاده ارومیه - سلماس واقع در قوشچی بوده است‌که توسط افراد ضدانقلاب صورت گرفت(روز شمار شهید بروجردی، ارومیه، ص۲۳۴). عصر روز ۲/9/59 در گردنه قوشچی بین افراد ژاندارمری با افراد مسلح غیرقانونی درگیری رخ داد که مهاجمین مجبور به فرار شدند. در این درگیری ۲ نفر از مسافرین بین راه نیز مجروح شدند. این درگیری به سبب جلوگیری افراد مسلح از کار مأمورین توانیر برای تعمیر دکل انتقال برق بود که به همین علت ارومیه به مدت دو روز در خاموشی بسر ‌برد(همان، ص۲۰۴). در روز ۲۴/12/59 قطع برق سراسری ارومیه اتفاق می‌افتد. ‌قطع برق به علت افتادن دکل به دنبال تیراندازی افراد ضدانقلاب در منطقه بالای آب گرم جاده سلماس-ارومیه بوده است(همان، ص۲۷۱).

در تاریخ ۲۵ تیر۱۳۶۰در کمینی که نیروهای نظامی جمهوری اسلامی بین جاده ارومیه-سلماس اجرا نمودند، تعدادی از نیروهای گروهک منحله کومله را کشته و یکی از آنها را اسیر کردند(همان، ص۳۰۵). در تاریخ ۲۸/4/60 نیروهای‌ گروهک کومله درگردنه ‌آبگرم جاده ارومیه-سلماس، ایجاد راهبندان نموده و خودروهای عبوری را متوقف و بازرسی نمودند(همان، ص۳۰۶). در تاریخ ۲۹/4/60 طی درگیری میان نیروهای مسلح ژاندارمری و افراد مسلح غیرقانونی در جاده ارومیه‌-سلماس ۱ نفرکشته ،۲ نفر زخمی و یک نفر با سلاح دستگیرشد. در این درگیری که در۱۰ کیلومتری پاسگاه ژاندارمری قوشچی، واقع درگردنه قوشچی روی داد، پس ازسرکوبی ضدانقلابیون تعدادی اسلحه از ضدانقلابیون به غنیمت گرفته شد. در این عملیات هیچ‌گونه آسیبی به برادران ژاندارمری وارد نیامد(همان،ص۳۰۷). در تاریخ ۱/5/60  عناصر مسلح غیرقانونی، پاسگاه خان تختی واقع درجاده ارومیه-سلماس را مورد حمله قرار دادند. این حمله با مقاومت نیروهای مستقر در پاسگاه دفع شد. در جریان این درگیری یک نفر از پرسنل پاسگاه مجروح شد(همان). در۴ مرداد ۱۳۶۰عناصر مسلح غیرقانونی، پاسگاه خان تختی واقع در جاده ارومیه-سلماس را مورد حمله قرار دادند. این حمله با مقاومت نیروهای مستقر در پاسگاه دفع شد؛ در جریان این درگیری یک نفر از نیروهای پاسگاه زخمی شد ولی از تلفات و ضایعات مهاجمان اطلاع دقیقی گزارش نشده است(امیر نظمی‌افشار، سال ۱۳۶۰، ص ۶۸). عناصر ضدانقلاب در ۲۳/5/60 درحوالی فرودگاه در ابتدای جاده ارومیه - سلماس، به سوی مأموران ژاندارمری تیراندازی کردند و درگیری‌هایی را بوجود آوردند. این تیراندازی که به منظور ایجاد آشوب و به‌وجود آوردن جو ناامنی صورت گرفته بود، با آتش شدید برادران ژاندارمری خاموش شد و عناصر ضدانقلاب بی‌آنکه بتوانند آسیبی به نیروهای رزمنده اسلام وارد آورند با استفاده از تاریکی شب متواری شدند(روزشمار شهید بروجردی، ارومیه، ص۳۱۶). در تاریخ ۲۱/8/60 منافقین تروریست، شبانه محل برگزاری مراسم عزاداری و سینه‌زنی اهالی روستای« قِله‌لو » ارومیه در مسیر(ارومیه - سلماس) را از فاصله دور هدف تیراندازی خود قرار دادند که با آتش متقابل برادران پاسدار و افراد کمیته مجبور به فرار شدند و به هیچ یک از عزاداران حسینی بر اثر تیراندازی منافقین آسیبی وارد نیامد. این گروه از منافقین تروریست ساعت ۲۱:۲۰ نیز از درون یک اتومبیل پژوی‌سفید، حجت‌الاسلام حسنی، نماینده امام و امام جمعه و سرپرست ستاد کمیته مرکزی ارومیه را هدف قرار دادند که با آتش محافظین و رزمندگان کمیته تهاجم آنها دفع شد و تروریست‌ها ناگزیر به فرار شدند. سرنشینان اتومبیل مذکور سپس در خیابان ولی‌عصر ارومیه به سوی برادران بسیجی این شهر تیراندازی کردند و سپس گریختند. در این درگیری‌ها هیچگونه آسیبی به نیروهای اسلام وارد نیامد(همان، ص۳۴۱). صبح روز۱۱/10/60  یک دستگاه اتوبوس مسافربری که از تهران عازم ارومیه بود، در جاده ارومیه - سلماس نزدیک پاسگاه امام‌کندی به وسیله عده‌ای از نیروهای حزب منحله دمکرات متوقف و تعداد ۷ نفر از مسافران را که از برادران سپاه و ارتش بودند؛ به گروگان ‌بردند(همان، ص۳۶۸). نیروهای گروه کومله در اولین ساعات روز ۱۳ دی ۱۳۶۱، با استتار کامل در منطقة  قوشچی جادة ارومیه-سلماس اقدام به کمین گذاری کردند و تعداد۲۰ تا ۳۰ نفر از سرنشینان چند خودرو شخصی و مینی‌بوسی را که در حال عبور از جاده بودند به گروگان گرفتند(هشترخانی، ص ۱۴۴). عملیات پاکسازی محور ارومیه-سلماس به طول تقریبی ۹۲ کیلومتر و اطراف آن در ۱۸/10/60 توسط نیروهای سپاه  اجرا شد. در این عملیات این محور به طور کامل پاکسازی و نیروهای خودی با احداث مقر امنیت را در آن برقرار کردند و تردد در آن شبانه‌روزی شد. از مهمترین روستاهای پاکسازی شده در این محور می‌توان به گل‌تپه گردنه قوشچی،  روستای زیندشت و ارتفاعات مشرف بر این مراکز جمعیتی اشاره نمود(روز شمار شهید بروجردی، ارومیه، ص۳۷۲).

در۳۰/1/62 در جریان عملیاتی توسط نیروهای اسلام در اطراف محور  ارومیه - سلماس، ۳ نفر  شهید و ۵ نفر از برادران سپاه و ژاندارمری مجروح شدند. این درگیری در اطراف گل‌تپه و ارتفاعات اقدام شد(همان، ص ۵۳۱). در ۲۷/5/62 ، 5 نفر از نیروهای ژاندارمری در محور ارومیه - سلماس توسط گروهک منحله کومله گروگان گرفته شدند(همان، ص۵۵۱). در تاریخ ۱۵/6/62 روبروی کارخانه آسفالت جاده ارومیه - سلماس به نیروهای تأمین تیراندازی شد(همان، ص ۵۵۹). در ۱۱ فروردین ۱۳۶۳، پاسگاه پلیس راه ژاندارمری ارومیه - سلماس گشایش یافت(همان، ص ۶۰۷). در تاریخ ۱۴ دی ماه ۱۳۶۳، حدود ۵۰ نفر از عناصر ضدانقلاب با لباس نظامی در محور ارومیه - سلماس(نزدیکی سه راه تمر) جاده را مسدود کرده و اصغر همراز راننده آمبولانس را شهید، مهدی قلندری سرنشین آمبولانس را مجروح و تعداد ۹ سرباز را به اسارت بردند(مالکی، جلد۳، ص ۹۳). در ۱۵/6/64 طی کمینی در محور ارومیه، سلماس توسط ضدانقلاب یک نفر مجروح شده و یک تانکر شرکت نفت در آتش سوخت(روز شمار شهید بروجردی، ارومیه، ص ۸۱۹). مقارن ساعت ۱۹ روز ۵ شهریور ۱۳۶۶، نیروهای ستاد ثارالله سپاه پاسداران(هشت کیلومتری جاده ارومیه- سلماس) با عناصر ضدانقلاب درگیر می‌شوند که طی آن دو نفر از نیروهای سپاه پاسداران شهید و مجروح می‌شوند (مالکی، جلد ۴،ص۱۰۴).

کهریز، سه راهی کهریز، دکل قوشچی از جمله مقرها و پایگاه‌های ارتش، پایگاه‌ سپاه کهریز، پاسگاه‌ نازلو، پاسگاه امام کندی، دکل قوشچی، پاسگاه قوشچی، نوید، چنقرالوی(مالکی، جلد۴) ،گردنه قوشچی، سه راهی کهریز (روزشمار شهید بروجردی، ارومیه، ص۸۳۳)، پایگاه خان تختی(مالکی، جلد۱) جزء پایگاه‌های ژاندارمری جاده ارومیه-سلماس می‌باشند.

بیمارستان هلال احمر ارومیه، بیمارستان سلماس و بهداری پادگان قوشچی پذیرای صدها مجروح و آسیب دیده‌ی حوادث این محور بودند. شهید روحانی محمد حسنی، مسئول عقیدتی سیاسی لشکر۶۴ ارومیه، در تاریخ ۴ مهر سال ۱۳۶۸ در این محور به دست اشرار ضد انقلاب ترور و به فیض شهادت نائل آمدند(پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ ایثار و شهادت نوید شاهد، ص۱). در محدوده گردنه قوشچی جاده ارومیه- سلماس جهت بزرگداشت یاد وخاطرة شهدای گردنه قوشچی و عملیات‌های انجام شده در این گردنه اِلمان یادمانی به صورت سنگ نوشته در کنار راهدارخانه گردنه نصب شده است(دایره مهندسی اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی).

مآخذ:  امیرنظمی‌افشار، منوچهر، حاجی‌لو، اسفندیار، تاریخ معاصر آذربایجان، تهران، نشر سوره سبز، ۱۳۹۵؛ آقایی، محمد، گزارش، ۱۳۹۷، www.Tasnimnews.com؛ تقی زاده، اسماعیل، روزشمار رویدادهای دفاع مقدس استان آذربایجان غربی، کنگره سرداران و ۱۲هزار شهید استان آذربایجان غربی؛ حاجی زاده، فوزیه، رضا زاده، امین، دایره المعارف روستاهای استان آ.غ، نشر وارستگان نوابغ سرآمد، ارومیه،۱۳۹۳؛ دایره مهندسی اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی؛ سایت‌ نوید شاهد، شهید روحانی محمد حسنی، Urmia.navideshahed.com، 1397؛ سایت گوگل‌مپ، www.googlemap.com؛ سایت ویکی‌پدیا، https://fa.m.wikipedia.org؛ سپاه پاسداران، روز شمار پروژه شهید بروجردی، مرکز مطالعات امنیت پایدار دانشگاه امام حسین(ع) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۶؛ صادقی، رضا، آذربایجان غربی در جنگ با ضد انقلاب و دفاع مقدس، طرح و نظارت شورای اطلس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران؛ سپاه پاسداران، ۱۳۹۱؛ قدسی‌ اشکوری، فاطمه، محمود‌زاده، احمد، خارا، جلیل، حسن زاده قورت تپه، عبداله، پوشش گیاهی منطقه امام کندی و ضرورت توجه به آن، همایش ملی تنوع زیستی، ۱۳۸۹، www.civilica.com؛ مالکی گمچی، اسداله، روز شماردفاع مقدس فرماندهی نیروی انتظامی استان آ.غ، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا – مرکز اسناد، تهران، ۱۳۹۵؛ نقشه راهنمای کاروان راهیان نور استان آ.غربی؛ ییلاقی، شهریار، قربانی، اردوان، اصغری، علی، سکوتی، رضا، مطالعه تنوع زیستی پوشش گیاهی قرق گردنه قوشچی ارومیه، اولین همایش ملی بیابان، ۱۳۹۳، https://www.civilica.com/Paper-DESERT01-DESERT01_232.html؛

                                                                                                                                                                  / سوسن فطرت قره‌باغ /